Hanes y Rheilffordd rhwng Afon Wen a Bangor
Yn y gogledd, agorwyd Rheilffordd Sir Gaernarfon sy’n cysylltu Afon Wen, cyffordd ar Reilffordd y Cambrian rhwng Pwllheli a Phorthmadog, i Fangor yn 1862.
Roedd dwy gangen i’r lein, un o Gaernarfon i Lanberis ac ail o Benygroes i Ddyffryn Nantlle. Adeiladwyd y cyntaf gan Reilffordd Caernarfon a Llanberis, tra roedd yr olaf yn rhan o Reilffordd Cul Nantlle a oedd yn rhedeg rhwng Caernarfon a Dyffryn Nantlle, ac a ymgorfforwyd yn Rheilffordd Caernarvonshire. Gweithredwyd y lein yn gyntaf gan Reilffordd Llundain a Gogledd Orllewin Lloegr (LNWR) ac yna gan Reilffordd Llundain, Canolbarth Lloegr a’r Alban (LMS).
Caeodd cangen Llanberis i deithwyr yn 1930, ond rhedodd deithiau haf rhwng 1932 a 1939, ac eto o 1946 hyd 1962. Fel yn achos y rheilffordd o Aberystwyth i Gaerfyrddin, yn y pen draw, dioddefodd y rheilffordd yn sgil toriadau Beeching ac fe’i caewyd o’r diwedd ym mis Rhagfyr 1964. Roedd gwasanaethau teithwyr rhwng Bangor a Chaernarfon yn para tan 1970, ond caewyd y rhan hon hefyd yn y pen draw ym 1972. Fodd bynnag, yn 1997 ymgorfforwyd rhan o’r rheilffordd wreiddiol o Gaernarfon i Ddinas i Reilffordd cul Ucheldir Cymru wedi’i hailagor fel rhan o gam cyntaf yr ailddatblygiad hwnnw. Cwblhawyd y llinell adferedig dros y pellter cyfan rhwng Caernarfon a Phorthmadog yn 2011.